چرا بعد از بیدار شدن از خواب خوابمان را فراموش میکنیم؟

شما یک سوم از عمر خود را در خواب هستید و بخش بزرگی از آن شامل خواب دیدن می‌شود؛ اما اکثر مواقع یادتان نمی‌آید که چه خوابی می‌دیدید. حتی آن مواقع نادری که خوش‌شانسی می‌آورید و وقتی بیدار می‌شوید تصاویری از آن خواب در حافظه‌تان باقی مانده است، در عرض یک دقیقه تمام آن تصاویر از حافظه شما پاک می‌شوند و به سرزمین خیال برمی‌گردند.

در دو سوم دیگر زندگی یعنی زمانی که ما بیداریم، فراموش کردن اتفاقی که به تازگی افتاده است آن هم به این سرعت، قطعا کار ما را به مطب دکتر می‌کشاند. اما در مورد خواب‌ها فراموش کردن و به یاد نیاوردن حتی بعد از یک دقیقه به نظر اتفاق طبیعی می‌آید. اما چرا؟

ما گرایش زیادی به فراموش کردن سریع خواب‌ها داریم. کسانی که کمتر اعلام می‌کنند که خواب دید‌ه‌اند، درواقع کسانی هستند که راحت‌تر خواب خود را فراوش می‌کنند. شاید باورش سخت باشد که ما حتی وقتی یادمان نمی‌آید که خوابی دیده‌ایم هم در حال خواب دیدن بوده‌ایم، اما تحقیقات مشخصا نشان می‌دهد افرادی که حتی یک خواب هم در طول سال‌ها یا حتی تمام زندگی خود تعریف نکرده‌اند (چراکه هیچوقت چیزی به یاد نمی‌آوردند) هم درحال خواب دیدن بوده‌اند. همین افراد هنگامی که در موقعیت مناسب از خواب بیدار شوند می‌توانند خواب خود را به یاد بیاورند. درحالی که دلیل این موضوع هنوز کاملا مشخص نشده، محققان نتایجی از بررسی مغز ما هنگام خواب به دست آوده‌اند که شاید دلیل این فراموشی عجیب و غریب ما را توضیح دهد.
شما بیدارید ولی هیپوکامپوس نه!
وقتی که ما به خواب می‌رویم، تمام قسمت‌های مغز ما به طور همزمان به خواب نمی‌روند. بر اساس تحقیقاتی که در سال ۲۰۱۱ منتشر شد، محققان آخرین قسمتی از مغز که به خواب می‌رود را پیدا کردند و آن قسمت هیپوکامپوس (Hippocampus) است. عضوی منحنی شکل که در هر دو نیمکره مغز قرار گرفته و نقش بسیار مهمی در جابه‌جایی اطلاعات از حافظه کوتاه مدت به حافظه بلند مدت دارد.

همانطور که قسمت هیپوکامپوس آخرین قسمتی از مغز است که به خواب می‌رود، می‌تواند آخرین قسمتی هم باشد که بیدار می‌شود. پس می‌توان این نتیجه را گرفت که وقتی شما هنگام خواب دیدن بیدار می‌شوید، تصویری که در خواب دیده‌اید در حافظه کوتاه مدت شما قرار دارد، اما به دلیل این‌که هیپوکامپوس کاملا بیدار نشده مغز شما نمی‌تواند این حافظه را ثبت کند.

همانطور که این موضوع توضیح می‌دهد که چرا خاطراتی که از خواب دیدن داریم انقدر زودگذر هستند، به این معنی نیست که هیپوکامپوس شما در طول شب غیرفعال است. درواقع این بخش از مغز در طول خواب کاملا فعال و درحال طبقه‌بندی و نگهداری خاطرات و داده‌های موجود است تا جای آن‌ها را در حافظه محکم کند؛ به جای آن که اطلاعات تجربه‌های جدیدی که ما در خواب تجربه می‌کنیم را دریافت و ذخیره کند. داده‌ها نشان می‌دهد که در برخی از مراحل خواب، هیپوکامپوس در حال ارسال اطلاعات به قسمت کورتکس (Cortex) مغز است، اما از آن اطلاعاتی دریافت نمی‌کند. محققان گفتند که این ارتباط یک‌طرفه به هیپوکامپوس اجازه می‌دهد که اطلاعات حافظه درازمدت را برای ذخیره‌سازی به کورتکس مغز بفرستد اما اطلاعات جدید توسط آن ثبت نمی‌شوند.

هنگام بیدار شدن، مغز برای شروع به کار قابلیت رمزگذاری حافظه به حداقل ۲ دقیقه زمان احتیاج دارد. در سال ۲۰۱۷ تحقیقی منتشر شد که در آن محققین الگوی خواب ۱۸ نفر در فرانسه را بررسی کرده بودند. این افراد اعلام کرده بودند که تقریبا تمام خواب‌هایی که هر روز می‌بینند را به یاد می‌آورند. در کنار آن هم الگوی خواب ۱۸ نفری که اعلام کرده بودند به ندرت خواب‌های خود را به یادمی‌آوردند نیز بررسی کردند. محققین دریافتند که کسانی که خواب‌های خود را به یاد می‌آوردند در طول شب بیش‌تر از خواب بیدار می‌شوند و این بیدار شدن‌های در طول شب به طور میانگین حدود ۲ دقیقه طول می‌کشند. در صورتی که افرادی که کمتر خواب خود را به یاد می‌آوردند کمتر از خواب بیدار می‌شوند و بیدار شدن‌شان به طور میانگین بیش از یک دقیقه طول نمی‌کشد.
تاثیر مواد شیمیایی عصبی
کمبود توانایی ما در کدگذاری خاطرات جدید در حین خواب، همچنین به میزان تغییرات در دو پیام‌رسان عصبی مرتبط است؛ “Acetylcholine” و “Noradrenaline” که مشخصا نقش مهمی در حفظ خاطرات دارند. وقتی که ما به خواب می‌رویم این دو پیام‌رسان دچار افت می‌شوند. سپس یک اتفاق عجیب رخ می‌دهد و ما وارد مرحله تکرار حرکت چشم‌ها در خواب می‌شویم (rapid eye movement یا REM)؛ مرحله‌ای که اکثر خوا‌ب‌های واضح خود را می‌بینیم. در این مرحله فعالیت Acetylcholine به میزان فعالیت آن در بیداری بر می‌گردد. دانشمندان همچنان بر روی این پازل مشغول کار هستند اما برخی از حدس‌ها بر این است که این فعالیت‌های شیمیایی می‌تواند دلیلی برای فراموش کردن خواب‌هایی که می‌بینیم باشد.
برخی از خواب‌ها قابلیت ثبت شدن در حافظه را ندارند
پروفسور ارنست هارتمن که روی رویاها و خواب‌ها تحقیق می‌کند می‌گوید: آیا یادتان می‌آید که امروز صبح هنگام مسواک به چه چیزی فکر می‌کردید؟ ذهن ما مدام در حال پرسه‌زنی است، اما ما اکثر آن فکرها را به عنوان اطلاعات غیر ضروری دور می‌اندازیم. خواب‌های ما خصوصا خواب‌های روزمره و معمولی، می‌توانند دقیقا مثل فکرها و زمزمه‌های ذهنی ما در طول روز باشند و توسط مغز به عنوان اطلاعات غیرضروری شناخته شوند.

اما خواب‌هایی که واضح‌تر، احساسی‌تر و مربوط‌تر هستند به نظر بیشتر به یاد آورده می‌شوند. شاید چون بیشتر ما را تحریک به بیدار شدن‌ می‌کنند. همچنین نوع طبقه‌بندی داستانی آن‌ها هم در ذخیره‌سازی ساده‌ترشان نقش دارد.

به گفته محققین، اگر برای به یاد آوردن خوا‌ب‌های خود مصمم هستید، چند ترفند برای این کار وجود دارد؛

• نوشیدن آب قبل از خواب به دلیل این‌ که شما را در نیمه شب برای به دستشویی رفتن بیدار می‌کند، راه حل موثری است چون این بیدار شدن‌های در طول شب همراه با به یادآوردن خوابی است که می‌دیدیم.
• وقتی به تخت خواب رفتید مرتبا با خود تکرار کنید که می‌خواهید خواب‌هایی که می‌بینید را به یاد بیاورید، این کار می‌تواند شانس به یاد آوردن خواب را زیاد کند.
• به محض بیدار شدن سعی کنید خوابی که می‌دیدید را ادامه دهید، چشمان خود را ببندید و صحنه‌ای را که در خواب دیدید در ذهن خود تکرار کنید تا زمانی که هیپوکامپوس شما فعال شود و این خواب را به عنوان یک خاطره در حافظه ثبت کند.