هورمون اکسین چیست و چه تاثیری در گیاه دارد؟
هورمون گیاهی به مواد مختلفی اطلاق میشود که در بخشی از موجود زنده ساخته شده و پس از انتقال، اثرات فیزیولوژیکی محسوسی در دیگر قسمت‌های آن به جا می‌گذارد و در تراکم‌های بسیار کم فعالند. هورمون‌های گیاهی که اغلب فیتوهورمون خوانده میشود در بافت‌های مریستمی یا حداقل جوان از هر نوع ساخته می‌شوند و غالباً اثر خود را پس از انتقال به بافت هدف می‌گذارند.
هورمون‌های گیاهی به دو گروه بزرگ تقسیم می‌شوند:
الف) تحریک‌کننده‌های رشد شامل: اکسین‌ها (Auxin)، جیبرلین‌ها (Giberellin) و سیتوکینین‌ها
ب) بازدارنده‌های رشد (لگاماها) که شامل: اسید آبسیزیک (ABA یا Abscisic acid) و اتیلن می‌باشند.
اکسین‌ها:
اکسین‌ها، گروهی از هورمون‌های گیاهی هستند که باعث طویل شدن سلول‌های گیاهی می‌گردند. این مواد طیف گسترده‌ای را از نظر واکنش‌های رشد و نموی را در گیاهان سبب می‌شوند. واژه اکسین یک اصطلاح عمومی است و به تعدادی از مواد طبیعی گفته میشود که فراوان‌ترین و مهم‌ترین اکسین در گیاهان، اندول استیک اسید (IAA) میباشد. ساخت اکسین عمدتا در بخش‌های مریستمی گیاه به خصوص، جوانه‌های راسی و برگ‌های جوان صورت می‌گیرد.
تاریخچه کشف اکسین‌ها:
برای اولین بار در سال ۱۸۸۰ داروین بررسی‌‌های در رابطه با اثر تابش نور بر خمیدگی در بخش‌های راسی گیاه انجام داد. او در این بررسی‌ها از کولئوپتیل گیاه فالاریس استفاده کرد. این تحقیقات در سال‌های بعد توسط اشخاصی مثل فیتینگ (۱۹۰۷) ، بویس جانسن (۱۹۱۳-۱۹۱۰) ، پل (۱۹۱۹) و … ادامه یافت که سرانجام در ۱۹۲۸ ونت، با قرار دادن تعدادی مکعب ژلوز در حضور نور، بر روی راس کولئوپتیل گیاه، یولاف جدا شده این نظر را دارد که اگر در راس کولئوپتیل ماده‌ای باشد، باید به ژلوز انتقال یابد و این را با قرار دادن قطعات ژلوز به دست آمده از مرحله قبل ثابت کرد که رشد کولئوپتیل، در حضور این قطعات ژلوزی نیازی به راس کولئوپتیلی خود ندارد. و در سال ۱۹۳۱ ، هاگن- اسمیت توانستند این ماده را تخلیص و جداسازی کنند و در ۱۹۳۴ توسط کوگل این ماده را در راس کولئوپتیل مشخص کرد و آن را اکسین نامید.
نحوه انتقال اکسین:
انتقال اکسین در اندام‌های هوایی گیاه از بالا به پایین و در بافت‌های پارانشیمی در داخل آوندهای آبکشی انجام می‌گیرد. نحوه انتقال اکسین در ریشه هم از نوک ریشه به سمت بالای ریشه صورت می‌گیرد.
انواع مهم اکسین‌ها:
- NAA (1-Naphthaleneacetic acid): نفتالین استیک اسید
- IBA (Indole-3-butyric acid): ایندول بوتیریک اسید
- IAA (Indole-3-acetic acid): ایندول استیک اسید
تاثیر اکسین‌ها بر گیاهان:
- بزرگ شدن سلول گیاهی
- طویل شدن ساقه گیاه
- تولید ریشه: با غلظت کم اکسین، ریشه تحریک به رشد میشود و با غلظت نرمال، رشد ریشه مهار میشود.
- تولید آوندهای چوبی
- افزایش رشد جوانه راسی
- جلوگیری از رشد جوانه جانبی
- تشکیل میوه
- بزرگ شدن میوه
- تسریع در رسیدن میوه
- تشکیل گرهک در ریشه گیاهانی که دارای باکتری‌های تثبیت کننده نیتروژن هستند
- جلوگیری از ریزش برگ
- تاخیر پیری برگ
- ایجاد گل
- توسعه گلدهی
- تحریک رشد قسمت‌های گل
- گلدهی در گل‌های دوپایه
- تحریک تولید اتیلن در غلظت بالا
- تمایز: اکسین‌ها در اندام‌زائی و شکل‌زائی گیاه موثرند و این رویدادها، تحت تاثیر دزهای مختلف اکسین صورت می‌گیرد.
- منجر به تحریک ریشه‌زنی قلمه‌ها میشود.
- باعث بیوسنتز پروتئین و RNA
- پارتنوکارپی (این اصطلاح به میوه‌های بدون دانه گفته میشود که به طور طبیعی در برخی گونه‌ها روی می‌دهد و در بعضی گونه‌ها هم می‌توان آن را با بکارگیری هورمون اکسین تحریک کرد).
- تروپیسم: اکسین موجب تروپیسم در گیاه میشود که مهم‌ترین آن‌ها، فتوتروپیسم میباشد که در این حالت ساقه گیاه یا کولئوپتیل به سمت تابش نور خمیدگی پیدا می‌کند.
- زمین‌گرایی (ژئو‌تروپیسم)
- فعال ساختن لایه زاینده
- تحریک رشد مریستم‌های ثانویه: اکسین‌ها موجب رشد ثانویه مثل کامبیوم می‌شوند.
- از بین بردن علف‌های هرز و دیگر گیاهان مزاحم به عنوان علف کش
