علل مرگ و میر بره تازه متولد شده و راه های پیشگیری و کمک به زنده ماندن بره
علل مرگ و میر بره تازه متولد شده و راه های پیشگیری و کمک به زنده ماندن بره
مرگ بره‌های تازه‌متولدشده در ۴۸ ساعت اول پس از تولد، تقریباً نیمی از تلفات بره‌ها را تشکیل می‌دهد. این امر هم خسارات قابل‌توجهی به صنعت دامداری وارد می‌کند و هم‌روی بهره‌وری، اقتصاد و روحیه کشاورزان تأثیر می‌گذارد. بره هایی که بدون مشکل در وزن مناسب از یک میش سالم به دنیا می آیند، می توانند در ۱۵ دقیقه ی ابتدایی پس از تولد آغوز بخورند، بایستند و تمایل به مکیدن شیر داشته باشند و شانس زنده ماندن بسیار بالایی دارند. البته توجه به شرایط بهداشتی سوله نیز یکی دیگر از عوامل مهم است.
مهم‌ترین عواملی که خطر مرگ‌ومیر بره‌های تازه به دنیا آمده را افزایش می‌دهد، عبارت‌اند از:
- وزن کم هنگام تولد
- مصرف آغوز ناکافی
- زایمان دشوار
- چندقلوزایی و تعداد بالای بچه در هر زایمان
- عدم رعایت مسائل بهداشتی
- مشکلات ژنتیکی
- عدم وجود سرپناه مناسب
بسیاری از این عوامل، دلایلی اساسی دارند که تغذیهٔ میش یکی از مهم‌ترین آنهاست.
وزن کم بره در هنگام تولد
احتمال تلف شدن بره‌های کم‌وزن در اثر سرمازدگی (هیپوترمی)، گرسنگی، عفونت، آسیب و شکار بسیار زیاد است. این مسأله به دلیل پایین بودن میزان ذخایر چربی و انرژی است و بنابراین بره‌ها نمی‌توانند در برابر سرما مقاوم باشند. بره‌های کم‌وزن مستعد عفونت و سرمازدگی هستند. همچنین احتمال له شدن آنها توسط میش نیز وجود دارد.
وزن ایده‌آل برای یک برهٔ تازه به دنیا آمده از یک میش ۸۰ کیلوگرمی به شرح زیر است:
- یک بره: ۴.۵ تا ۶ کیلوگرم
- دوقلو: ۳.۵ تا ۴.۵ کیلوگرم
- سه‌قلو و بیشتر از آن: ۳.۵ کیلوگرم
وزن بره‌ها در هنگام تولد را اندازه‌گیری و یادداشت کنید. این کار به شما کمک می‌کند که متوجه شوید آیا وزن دام با نرخ مرگ‌ومیر آنها ارتباط مستقیم دارد یا خیر.
یکی از دلایل وزن کم بره در هنگام تولد، وضعیت بد بدن میش‌ها در اواخر دورهٔ آبستنی یا تغذیهٔ نامناسب آنها در سه هفتهٔ قبل از زایمان است. بره‌های سه‌قلو به بالا وزن پایینی دارند، بنابراین باید به آنها توجه ویژه‌ای داشته باشید و برایشان آغوز مکمل فراهم کنید. لازم به ذکر است میش‌هایی که وضعیت سلامت عالی ندارند، بره‌های کم‌وزن به دنیا می‌آورند.
با کنترل وضعیت میش، می‌توان از به‌دنیا آمدن بره‌های کم‌وزن جلوگیری کرد. در اواخر دورهٔ آبستنی به شرایط میش توجه کنید، آنها باید وزن متناسبی داشته باشند. هرگاه متوجه وضعیت نامناسب میش‌ها شدید، علل را بررسی کنید.
این امر می‌تواند به دلیل رژیم غذایی نامناسب، عفونت‌های انگلی، سن بالا، مشکل در دندان و سایر بیماری‌ها باشد.
به کیفیت علوفه‌ای که دام مصرف می‌کند، توجه داشته باشید. مواد غذایی آنها باید انرژی، پروتئین و مواد معدنی موردنیاز بدن دام را تأمین کند. دسترسی به آب تمیز نیز یکی از نکات با اهمیتی است که باید به آن دقت داشته باشید.
تغذیهٔ مناسب در هفته‌های پایانی آبستنی تأثیر به سزایی در میزان و کیفیت شیر میش دارد. شیر میش‌هایی که رژیم غذایی مناسبی ندارند، از آغوز کمتری برخوردار است. همان‌طور که پیش‌تر گفته شد، عدم مصرف آغوز به میزان کافی یکی دیگر از عوامل مرگ‌ومیر بره‌های تازه به دنیا آمده است.
آغوز
عدم مصرف آغوز به میزان کافی دلایل متعددی دارد؛ از جمله:
کم شیر بودن میش
وزن کم بره در هنگام تولد
سرمازدگی
عدم وجود مادر
چندقلوزایی و …
اگر میش بیش از حد لاغر باشد، زایمان سختی داشته باشد، بیمار باشد و یا در سه هفتهٔ پایانی آبستنی کمبود انرژی و پروتئین داشته باشد، آغوز با کیفیتی نخواهد داشت.
بره‌های چندقلو علاوه بر اینکه در هنگام تولد وزن کمی دارند، نمی‌توانند به میزان کافی آغوز مصرف کنند.
یکی از نکاتی که باید مدنظر داشته باشید این است که میش‌های گرسنه یا تشنه به احتمال زیاد بره‌های خود را برای جستجوی غذا و آب ترک می‌کنند، بنابراین توجه به تغذیه میش‌ها بسیار حائز اهمیت است.
همهٔ بره‌ها باید بلافاصله پس از تولد به میزان کافی آغوز دریافت کنند. آنها در دو ساعت اول پس از تولد باید به‌ازای هر کیلوگرم از وزنشان ۵۰ میلی‌گرم آغوز و در ۲۴ ساعت اول پس از تولد، مجموعاً ۲۰۰ میلی‌گرم در کیلوگرم آغوز باکیفیت مصرف کنند. در دو ساعت اولیه تغذیهٔ بره‌ها را حتما تحت‌نظر داشته باشید.
اگر بره به‌خوبی شیر نمی‌خورد، باید منبع آغوز (میش) را بررسی و به بره در مکیدن شیر کمک کنید. میش را بنشانید و بره را روی پهلو بخوابانید، هم‌زمان برای تشویق بره به مکیدن، کمی از آغوز را در دهان او قرار دهید.
آغوز مکمل باید برای تمام بره‌هایی که در شرایط زیر هستند، تهیه شود:
- بره‌هایی که کوچک و ضعیف هستند و حتی اگر با وجود کمک به آنها نمی‌توانند شیر بخورند.
- بره‌ای که مادرش شیر کافی و باکیفیت ندارد و یا از ورم پستان و سایر بیماری‌ها رنج می‌برد.
- بره‌ای که با سخت زایی به دنیا آمده است.
- بره‌های چندقلو
منبع ترجیحی آغوز میش مادر میباشد، البته این در صورتی است که آغوز کافی و باکیفیت باشد و بتوان آن را در محفظه‌ای تمیز دوشید. شما می‌توانید آغوز تازه و باکیفیت یک میش سالم که ظرف ۱۲ ساعت گذشته زایمان کرده است را بدوشید و به مدت ۲۴ ساعت در یخچال نگهداری کنید.
امکان فریز کردن آغوز میش نیز وجود دارد؛ اما برای جلوگیری از آسیب رسیدن به پروتئین‌های موجود در آن، باید در آب گرم ذوب شود.
آغوز گاو نیز می‌تواند به‌عنوان یک گزینه جایگزین مورداستفاده قرار گیرد اما باید توجه داشته باشید که گاو به بیماری یون (Johne’s) مبتلا نباشد.
لازم به ذکر است تنها زمانی از آغوز مصنوعی استفاده کنید که هیچ منبع دیگری در دسترس نباشد.
آغوز مکمل را می‌توان از طریق بطری و یا با استفاده از لوله در اختیار بره ها قرار داد.
کلیهٔ تجهیزات مورداستفاده برای تأمین آغوز باید پس از هر بار استفاده تمیز و ضدعفونی شوند.
برای تأمین آغوز در بره‌هایی که بیش از حد ضعیف یا در حالت بیهوشی هستند، از لوله استفاده نکنید. چراکه ضعف شدید بره باعث میشود که نتواند سرخود را بالا بیاورد.
بره‌های که کمتر از شش ساعت بیهوش شده باشند، به دلیل وجود ذخیره انرژی کافی، ممکن است هوشیاری خود را به دست بیاورند و گرم شوند.
دمای بخاری‌های برقی را روی ۴۵ درجه تنظیم کنید. لامپ‌های حرارتی و کیسه‌های آب گرم نیز می‌توانند به گرم‌شدن دام کمک کنند.
بره‌هایی که بیش از شش ساعت هوشیار نیستند، ذخیرهٔ انرژی کافی برای گرم‌شدن ندارند. آنها برای به‌دست‌آوردن شرایط طبیعی به گلوکز اضافی نیاز دارند.
پیش از اینکه برای این بره‌ها از لوله استفاده کنید، ۲۵ میلی‌لیتر از محلول ۲۰٪ گلوکز را به‌صورت مستقیم داخل شکم بره تزریق کنید.
توجه داشته باشید که محلول گرم باشد، همچنین برای تزریق از سرسوزن ۱۹ و سرنگ ۲۵ میلی‌لیتری استفاده کنید. بعد از اینکه بره گرم شد، حدود ۳۰ تا ۶۰ دقیقه طول می‌کشد که بهبودی حاصل شود. پس از آن، شرایط برای استفاده کردن از لوله به‌منظور تأمین آغوز مناسب و ایمن است.
بعد از اولین خوراکی که بره دریافت کرد، باید روند تغذیه‌ای او تحت‌نظر باشد. بره در ۲۴ ساعت اول پس از تولد باید ۲۰۰ میلی‌لیتر آغوز باکیفیت مصرف کند. بعد از ۲۴ ساعت اولیه، بره‌های گرسنه مشخص می‌شوند. شکم آنها خالی است، از مادرشان جدا می‌شوند، بیشتر ناله می‌کنند و زمانی که ایستاده‌اند، قوز دارند. بلافاصله پس از اینکه متوجه این امر شدید، علت اصلی را واکاوی کنید و برای آنها تغذیهٔ مناسب و مکمل فراهم کنید
سخت زایی
سخت زایی یکی دیگر از عوامل افزایش‌دهنده میزان تلفات بره‌ها پس از تولد است. جراحت، عفونت، تأخیر در مصرف آغوز و صدمات جدی به میش برخی از عوارض سخت زایی است. اگر بره‌ها یک کیلوگرم از وزن ایده‌آل، سنگین‌تر باشند، خطر بسیار بیشتر خواهد بود.
این وضعیت در میش‌های ضعیفی که برای جبران ضعف در هفته‌های آخر آبستنی بیش از حد غذا می‌خورند رخ می‌دهد؛ بنابراین توجه به رژیم غذایی میش‌ها بسیار حائز اهمیت است و اگر آنها تغذیهٔ مناسبی نداشته باشند، بره‌ها در معرض خطر افزایش وزن در هنگام تولد خواهند بود.
حتی با وجود داشتن وزن طبیعی در هنگام زایمان، اگر زایمان کُند و یا با تأخیر انجام شود، مشکلات جدی برای دام ایجاد میشود.
میش‌های بیمار، ضعیف، میش‌هایی که چند قلو زا هستند و یا مسمومیت آبستنی (توکسمی) دارند، بیشتر در معرض خطر تأخیر در زایمان هستند؛ بنابراین انجام هرگونه حرکت که باعث تأخیر در زایمان میشود را به حداقل برسانید.
به بره‌هایی که به دلیل تأخیر در زایمان در کانال زایمان گیر می‌کنند، اکسیژنی نمی‌رسد. ازاین‌رو آنها پیش از تولد از بین می‌روند یا اندکی بعد از متولد شدن به دلیل افت شدید اکسیژن خون (هیپوکسی) تلف می‌شوند.
غالب بره‌هایی که زایمان استرس‌زا را تجربه می‌کنند، به‌خوبی شیر نمی‌خورند؛ بنابراین باید آنها را تحت‌نظر داشت و از آغوز مکمل استفاده کرد. یکی دیگر از عوارض زایمان پراسترس برای بره‌ها، دفع مکونیوم [ماده‌ای که قبل از تولد در رودهٔ جنین تولید میشود. بره به طور طبیعی در چند روز اول پس از تولد، مکونیوم را دفع می‌کند.] در رحم است.
تأخیر در زایمان ممکن است باعث متورم شدن سر و مجاری هوایی بره شود. شکستگی دنده و شکستگی و کشش بیش از حد پا از جمله شدیدترین صدماتی هستند که ممکن است برای بره درسخت زایی ایجاد شود. توجه داشته باشید که اگر میش برای زایمان احتیاج به مداخله داشت، حتماً دستکش بپوشید و با دستان تمیز این کار را انجام دهید.
میش‌هایی که سخت زایی دارند، ممکن است دچار پارگی شکم، رحم، دیواره واژن و دهانه رحم شوند. لازم به ذکر است که پارگی کامل شکم منجر به مرگ در اثر خونریزی یا عفونت خواهد شد.
کاهش شیر، عدم پذیرش بره، عفونت و افتادگی رحم، واژن یا مجاری ادراری نیز برخی دیگر از عوارض سخت زایی است. میش‌هایی که سختی زایی را تجربه کرده‌اند باید دقیق معاینه شوند و تحت معالجه دامپزشک قرار گیرند.
چندقلوزایی:
ژنتیک و شرایط بدن دام از عوامل تأثیرگذار بر چندقلوزایی هستند. توجه داشته باشید که میش‌ها در شرایط و زمان مناسب اقدام به تولیدمثل کنند. از دام‌هایی که نژاد بارور دارند مراقبت ویژه‌ای به عمل بیاورید تا بیش از اندازه چندقلو به دنیا نیاورند. میش‌هایی که سه‌قلو به بالا باردار هستند را شناسایی کنید، آنها را از سایر دام‌ها جدا کنید و بر تغذیهٔ آنها نظارت ویژه‌ای داشته باشید. همهٔ بره‌ها نیز باید آغوز مکمل دریافت کنند و از آنها در برابر شرایط آب‌وهوایی نامساعد محافظت شود.
بهداشت
باکتری‌های پراکنده در محیط باعث ایجاد بیماری‌ها و مشکلاتی چون: دهان آبکی، عفونت بندناف، سپتی سمی (septicaemia)، تورم مفاصل، ورم پستان و مرگ‌ومیر بره میشود. باکتری‌ها بیشتر در دورهٔ زایمان شیوع می‌یابند، در شرایط مرطوب زنده می‌مانند و پخش می‌شوند.
روش‌های متعددی برای کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های عفونی برای بره‌ها وجود دارد، از جمله:
- در صورت وجود شرایط سرپناه مناسب ریسک آلودگی کاهش می یابد.
- تراکم پایین جمعیت در سوله‌ها، خطر انتقال بیماری را کاهش می‌دهد. به‌ازای هر میش و دوقلو، ۲ مترمربع زمین در نظر بگیرید.
- رطوبت در سوله‌هایی که از سیستم تهویه و زهکشی خوب برخوردارند، بسیار کمتر است.
- محل خواب و استراحت دام باید تمیز و خشک باشد.
- تمام تجهیزات از جمله آغل و سطل آب باید به طور منظم ضدعفونی و تمیز شوند.
- قرنطینه کردن حیوانات بیمار و تمیزکردن محیط پس از زایمان باعث کاهش شیوع عفونت میشود.
- تمیز بودن دست و لباس افراد نیز به کاهش شیوع بیماری کمک می‌کند.
- آغشته شدن بندناف بره به محلول ید قوی (۱۰٪) بلافاصله پس از تولد، از مبتلا شدن بره به عفونت جلوگیری می‌کند. توجه داشته باشید که این کار را هر دو تا چهار ساعت تکرار کنید. پس از آن تا زمان خشک شدن بندناف روزانه این کار را انجام دهید.
ژنتیک
ژنتیک عاملی تأثیرگذار بر روی مرگ‌ومیر بره‌ها در هنگام تولد محسوب میشود. ژنتیک بر زایمان آسان، توانایی آبستن شدن، وزن و نشاط بره، میزان شیر تولیدی و چندقلوزایی اثر می‌گذارد. انتخاب نژاد، اقدامی مناسب برای اطمینان از عملکرد خوب دام در گله است؛ بنابراین پیش از خرید دام جدید به نژاد آن توجه کنید. البته مدیریت گله نیز می‌تواند باعث تقویت ویژگی‌هایی از جمله: زایمان آسان، میزان شیر تولیدی، توانایی مادر شدن و کاهش نرخ مرگ‌ومیر شود.
امروزه ژنومیک با تجزیه‌وتحلیل داده‌ها و اطلاعات ژنتیکی خصوصاً ژنوم‌ها، عملکرد حیوانات در مسئلهٔ تولیدمثل را با دقتی بالا بررسی می‌کند.
سرپناه
سرمازدگی (هیپوترمی) یکی از اصلی‌ترین دلایل مرگ‌ومیر بره‌ها است. برای حفظ دام از شرایط نامساعد جوی، باید در فضای بیرونی و حتی محیط سربسته سرپناه مناسبی فراهم شود. فضای بیرونی باید به‌گونه‌ای باشد که میش‌ها بتوانند در خلوت و در شرایط مناسب زایمان کنند. به زمان تقریبی زایمان توجه کنید تا مشکلی برای میش و بره به وجود نیاید
منبع petpezeshk.com
ثبت نام
با ایمیل خود وارد شویدورود
